از کیسانیه باید بهعنوان یکی از نخستین فرقهای نام برد که بهصورت نظری به مبحث مهدویت وارد شدهاند. مفاهیم مهدویت بهصورت گسترده در این فرقه مطرح و مورد سوءاستفاده واقع شده است. آنچه در این میان جای سؤال دارد دلایل گرایش کیسانیه به جعل و تحریف احادیث و معارف مهدویت است. این سؤال از آن جهت اهمیت مییابد و محل بحث و کنکاش میشود که از سخنان مختار پیرامون محمد بن حنفیه نمیتوان مهدویت اصطلاحی برداشت کرد و از سوی دیگر سران و بزرگان کیسانیه از جمله محمد بن حنفیه و فرزندش ابوهاشم مروج و معتقد به مهدویت مورد اعتقاد شیعه اثنیعشری بودند و خود مدعی مهدویت نبودهاند. نوشته حاضر با اتخاذ روش توصیفی- تحلیلی به دنبال یافتن پاسخ سؤال فوق است. یافتههای این مطالعه حاکی از تأثیرگذاری گستردۀ غلات بر کیسانیه در مبحث مهدویت دارد. همچنین وجود «سبئیه» در کوفه همزمان با قیام مختار از دیگر عوامل گرایش کیسانیان به مبحث مهدویت و جعل و تحریف در این حوزه است. در نتیجه غالیان کیسانی و کیسانیان متأثر از سبئیه، گونههای متعددی از احادیث و معارف جعلی ازجمله «مهدیپنداری سران کیسانی»، «سوءاستفاده از مفاهیم مهدویت» و «تفسیر به رأی برخی آیات قرآن همسو با معارف مهدویت» را به وجود آورند.
Hosseini Shirag S M. The Factors of Kisāniyyeh Tendency to Falsify and Distort in Mahdism and Its Typology. 3 2024; 17 (33) :25-46 URL: http://pnmag.ir/article-1-1841-fa.html
حسینی شیرگ سیدمرتضی. عوامل گرایش کیسانیه به جعل و تحریف در مهدویت و گونهشناسی آن. پژوهشنامه قرآن و حدیث. 1402; 17 (33) :25-46